Сайт Юрыя Міхеда (a.k.a. juras14)

Стары дом

Дзень хіліўся да вечара, і цень ад шматпавярхоўкі, што блішчала керамічнай пліткай, зусім накрыў сабой стары двухпавярховы дом з пацямнелай чырвонай цэґлы, які стаяў побач. Накрыты ценем, ён стаў зусім незаўважным, нібы хацеў схавацца ад свайго немінучага лёсу, які моўчкі драмаў побач, уткнуўшы свой велізарны мэталічны коўш з зубцамі ў зямлю. У яго вокнах не было фіранак, і празь іх праглядаліся цёмныя і пустыя пакоі, даўно ўжо пакінутыя сваімі жыхарамі. Калі сонца зусім схавалася за гарызонт, і суседнія шматпавярхоўкі пачалі паволі пакрывацца сьветлымі квадратамі, стары дом пагрузіўся ў пакутлівую цемру. Ён успамінаў.

Ён успамінаў, як шмат-шмат гадоў таму ўпершыню ўбачыў гэтую вуліцу. Тады яна была зусім іншаю — не было ані асфальту, ані аўтамабіляў, ані крам, ані шматпавярховак, толькі жоўтая ґрунтоўка, маленькія драўляныя хаткі і велізарны яблыневы сад, які раскінуўся побач. Горад ужо залячыў раны, нанесеныя вайной, і цяпер пачынаў расьці ўшыркі, забіраючы сабе зямлі, што калісьці былі калгаснымі палямі і найбліжэйшымі вёскамі. Старому дому было чым ганарыцца — сярод сваіх маленькіх суседзяў са сваімі двума каменнымі паверхамі, высокімі столямі і вялікім спусьцістым дахам са сьветла-шэрага шыфэру, ён здаваўся сапраўдным ґіґантам, а чырвоная труба ягонае качагаркі ўздымалася на недасяжную вышыню.

Ён памятаў, як упершыню засяліліся яго жыхары — гэта былі некалькі маладых сем’яў, хтосьці з маленькімі дзецьмі, а хтось і бязь іх — усе яны былі неапісальна шчасьлівыя, і не маглі схаваць свайго захапленьня, калі ўпершыню бачылі свае новыя кватэры. Бо немагчыма ня радавацца, калі ты, пражыўшы ўсё жыцьцё ў драўляных бараках і камуналках, заяжджаеш ва ўласную прасторную і сьветлую кватэру, дзе ёсьць краны з вадой і электрычнасьць, а ўзіму ня трэба кожны дзень тапіць печ, каб ня зьмерзнуць.

А потым па дарозе пачалі хадзіць грузавікі з цаґлінамі, і ў старога дома, на месцы драўляных хат, пачалі зьяўляцца суседзі, падобныя на яго, як дзьве кроплі вады. Будаўнікі працавалі хутка, спаборнічаючы ў перавыкананьні пляна, і праз пару гадоў, двухпавярховыя цаґляныя дамы цягнуліся ўжо ўздоўж усяе вуліцы. Дарога накрылася асфальтам, а ў двары зьявіліся саджанцы дрэў. Ва ўсіх яго жыхароў тады ўжо нарадзіліся дзеці, а ў кагосьці ўжо і падрасьлі настолькі, каб пайсьці ў школу. Дзеці гулялі ў двары ў свае гульні, а на гарышчы пабудавалі штаб, і дом, у адрозьненьне ад сваіх жыхароў, быў зусім ня супраць гэтага. У траўні і лістападзе з радыёпрымачоў гучала ўрачыстая музыка, і, прыхапіўшы з сабой чырвоныя сьцяжкі, усе адпраўляліся на парад, а аднаго сонечнага вясновага дня, калі і дарослыя былі нейкімі асабліва радаснымі, дзеці таксама насіліся па двары, і крычалі:

«Гагарын паляцеў! Гагарын паляцеў!»

Стары дом памятаў доўгія сьнежныя зімы, што бясшумна накрывалі ўсё вакол асьляпляльна белым покрывам, і размалёўвалі аконныя шклы чароўнымі ўзорамі, і старыя лямпавыя тэлевізары, сіняваты экран якіх паказваў гадзіньнік крамлёўскай вежы, і пакоі, якія напаўняліся тады пахам мандарынаў. Памятаў, як увесну беглі па дарозе раўчукі, у якія дзеці апускалі папяровыя караблікі, і тыя імкліва несьліся ўніз па плыні. Як прыляталі шпакі і пакрываліся кветкамі яблыні. Як праз горад перакочвалася лета, белае ад таполевага пуху, а потым восень ганяла па тратуары апалае лісьце і аблівала дахі і плошчы зацяжнымі дажджамі. Час цёк. Падрасталі дрэвы ў двары, падрасталі дзеці, а іх бацькі сталі ўжо зусім сталымі людзьмі. Вуліца таксама зьмянілася, стала вышэйшай і шчыльнейшай, машыны, былыя калісьці рэдкасьцю, цяпер хадзілі па ёй увесь час, і нават у яго двары ўжо пасяліўся новы «Масквіч», які належаў майстру зь першага пад’езда. Яблыневы сад станавіўся ўсё менш, а на яго месцы зьяўляліся іншыя дамы і крамы. Цяпер ужо здавалася, што горад быў тут заўсёды.

Стары дом памятаў сум бацькоў, калі іх зусім ужо дзеці, што зусім ужо вырасьлі, пакідалі іх, выпраўляючыся ў самастойнае плаваньне па жыцьці. Тады ж ён упершыню ўбачыў сьмерць — у далёкай горнай краіне ішла вайна, і замест белабрысага бойкага хлопца з другога пад’езду дадому вярнулася залітаваная цынкавая труна. «Ён загінуў, выконваючы свой інтэрнацыянальны доўг», сказалі бацькам, якія ня ведалі, што ў труне няма нічога акрамя пяску, а тое, што засталося ад іх сына, ужо ніколі не пакіне скал далёкай краіны. І ўсе суседзі тады сабраліся на памінкі.

А калі галовы жыхароў пачалі пакрывацца сівізной, улетку да іх сталі прыязджаць ўнукі, і двор, заценены зусім ужо вялікімі дрэвамі, зноў станавіўся шумным.

Успамінаў ён і дзіўныя часы, калі на вуліцах стала брудна і цёмна, і зьнік велізарны чырвоны плякат, які вісеў насупраць, праслаўляючы працу і мір, і які, зрэшты, даўно ўжо з чырвонага ператварыўся ў бледна-карычневы. Ля суседніх крамаў дзень і ноч стаялі нейкія людзі, а ў пад’ездах часам начавалі незразумелыя чужынцы. Майстар зь першага пад’езду заахвоціўся да алькаголю, і з добрага ўмельца, у якога атрымлівалася любая справа, ператварыўся ў бездапаможнага старога з распухлым тварам і дрыготкімі рукамі, а яго некалі прыгожа аздобленая кватэра апусьцела і зарасла сьмецьцем. Тады ж пачалі паміраць і іншыя яго жыхары, якіх ён ведаў ужо сорак гадоў, але хоць сумна было праводзіць старых знаёмых, часам на іх месца засяляліся маладыя, і нават зь дзецьмі, і таму было зразумела, што жыцьцё, нягледзячы ні на што, працягваецца. І нават да зрубу старых дрэў, што даўно краналіся сваімі магутнымі кронамі яго пацьмянелага даху, ён паставіўся па-філязоўску.

Халодныя часы мінулі, і зноў усё пачало мяняцца. Ужо не засталося аніводнае яблыні, затое шырокай стала дарога, а паток машын на ёй не памяншаўся ні ўдзень, ні ўначы. На тым месцы, дзе калісьці суровы працоўны заклікаў да міру, цяпер беласьнежна ўсьміхалася нейкая прыгажуня, якая заклікала наведаць краму дублёнок. Яскравыя ліхтары таксама гарэлі ўсю ноч, і часы, калі можна было атрымоўваць асалоду ад цішыні і глядзець зоркі, прыгадваліся як нешта нерэальнае. Зусім побач са старым домам пабудавалі два будынкі настолькі высокія, што нават складана было ўбачыць, дзе яны канчаліся, а цень ад іх накрываў яго амаль увесь дзень. На месцы ж сьсечаных дрэў, і пясочніцы, і кветнікаў даўно ўжо не жыло нічога, акрамя аўтамабіляў.

А потым іншыя двухпавярховыя хаты сталі зносіць. Спачатку жыхарам прыходзілі паведамленьні, яны атрымлівалі кватэры ў зусім іншых канцах горада, і пачыналі мітусьліва пакаваць рэчы. Да пад’ездаў пад’яжджалі фурґоны, мужыкі цягалі мэблі, а затым кватэры пусьцелі, і скрозь незавешаныя вокны можна было ўбачыць голыя асірацелыя сьцены, на якіх не засталося ані карцін, ані паліц. Нейкі час дамы стаялі ў цемры, а потым пад’яжджаў экскаватар, і на працягу дня яны ператвараліся ў кучу абломкаў. Па вуліцы хадзілі гружаны бітай цэґлай і сьмецьцем грузавікі, вязучы рэшткі ў невядомым накірунку, і пакідаючы пасьля сябе толькі голую зямлю. Месца абносілі плотам, над ім зьяўляўся будаўнічы кран, зноў пачыналася бясконцае мільганьне грузавых аўтамабіляў, і новая калясальны гмах, што займаў палову раёну, хутка рос над галовамі.

Прыйшоў час, калі на вуліцы не засталося нічога, што нагадвала б пра мінуўшчыну, і стары дом застаўся яе адзінай часткай. Ён тады ўжо цалкам зьмірыўся са сваім лёсам, аднак, па нейкай дзіўнай прычыне нічога не адбывалася — не прыносілі жыхарам паведамленьняў, не казалі нічога аб зносе, а яму нават зрабілі невялікі касмэтычны рамонт, і стала здавацца, што лёс гэты яго абмінуў. Ці то ён настолькі згубіўся сярод гмахаў, што пра яго ўсе забылі, ці то месца, дзе ён стаяў, было занадта маленькім, каб туды можна было ўторкнуць нешта іншае. Так прайшло яшчэ некалькі гадоў.

Але, відаць, нічому на зямлі не падаравана вечнага жыцьця, і аднойчы размовы пра знос аднавіліся. Пра гэта гаварылі і самі жыхары. Хтось наракаў, што не маглі папярэдзіць раней, і цяпер новы «эўрарамонт» апынуўся пустым марнаваньнем вялікіх грошай, хто-небудзь абураўся, што цяпер з такога зручнага раёна пераселяць у вір на калу, хтосьці, асабліва старыя, журыліся, што пражылі тут ужо пяцьдзесят гадоў, і вось, на старасьці, калі хочацца спакою, пачынаецца такая мітусьня — і маладым людзям складана бывае памяняць звыклы ўклад жыцьця, а што ўжо і казаць пра тых, хто разьмяняў восьмы дзесятак. І паўтаралася ўсё тое, што адбылося раней з суседзямі — зьбіраліся жыхары, здымалі паліцы, выносілі мэблю, дываны, пакідаючы кватэры пустымі і пакінутымі. Старым дапамагалі пераяжджаць іх дзеці, многія зь якіх і самі былі ўжо адзначаны сівізной, і ўнукі, што таксама ўжо даўно ўступілі ў дарослае жыцьцё. І ціха журыліся старыя, калі многія дарагія іх сэрцу рэчы адпраўляліся нашчадкамі ня ў новую кватэру, а наўпрост на сьметнік. Нарэшце, усе зьехалі, і толькі абрыўкі папер валяліся цяпер на падлозе, ды тырчэлі са столяў праводкі ад электрычнага асьвятленьня.

Ці шмат дзён прайшло з таго часу, ужо немагчыма было палічыць. Стары дом абнесьлі непрыгожым часовым плотам, і ў якісь зь дзён і побач зь ім зьявіўся экскаватар, велізарная гусенічная машына цёмна-чырвонага колеру, запэцканая падцёкамі машыннага алею. Стала ясна, што гэтая ноч будзе для яго апошняй. І як чалавек, асуджаны на сьмерць, стары дом ўспомніў усё сваё жыцьцё — ад пачатку і да самага канца.

А калі разьвіднелася, раніца разарвалася гучным вуркатаньнем, ад якога ўсё вакол здрыганулася. Груба размазваючы гусеніцамі траву, экскаватар павольна разгарнуўся, пад’ехаў, падняў свой коўш і з грукатам угрызся ў кут старога дому. Загрымеў павялічанымі абаротамі рухавік, паваліў з трубы чорны дым, і кут з глухім ударам паваліўся ўніз, разламаўшыся на некалькі кавалкаў са зьлепленых цаґлін, і падняўшы слуп белага, густога пылу. Экскаватар зноў ўздымаў коўш і зноў наносіў удары. Зьвінела бітае шкло, трашчалі драўляныя бэлькі, з грукатам сыпаліся цаґгліны, а воблака пылу накрыла ўсё навокал, нібы дым ад ґіґанцкага пажару, і толькі разнастайныя немудрагелістыя ўзоры шпалер на аголеных унутраных сьценах часам праглядалі празь яго клубы.

Пад вечар справа была скончаная, і ад старога дому засталася толькі куча будаўнічага сьмецьця.

11.2012